Medicus Sinicus

"Medicus Sinicus" - wielkie dzieło Michała Boyma o chińskiej medycyjnie i farmakologii wydane pośmiertnie we fragmentach jako "Specimen Medicinae Sinicae" w 1682 r. oraz "Clavis medica ad Chinarum doctrinam de pulsibusi" w 1686 r.  Były to pierwsze w Europie traktaty na temat chińskiej metody diagnostyki chorób poprzez badanie zmian w pulsie chorego i na podstawie wyglądu języka pacjenta, zawierające podstawy koncepcji Yin and Yang, zasady krążenia energii Qi kanałami zwanymi "meridianami" w powiązaniu z działaniem akupunktury i chińskich leków naturalnych. 

Pierwsze wydanie było jednakże nieoznakowane jego nazwiskiem i w zasadzie było plagiatem jego pracy. Plagiatorem był niejaki Andreas Cleyer, w latach 1665 to 1697 zatrudniony jako niemiecki chirurg generalny w holenderskiej firmy handlowej Dutch East India Company w Batawii (obecnie Dżakarta, Indonezja, wówczas holenderska kolonia). Cleyer pozyskał oryginalny tekst Boyma od współtowarzysza Boyma, jezuity, a zarazem wydawcy paryskiego, Philippe’a Coupleta, któremu Boym powierzył go w 1656 roku, będąc w drodze do Chin. Philippe Couplet zamiast dostarczyć jak najszybciej tekst do Europy, jak było uzgodnione, wysłał go do Batawii in 1656 r., gdzie dostał się w ręce Cleyera, z którym Couplet się przyjaźnił, a który dokonał kompilacji, edycji i wydał po powrocie do Europy pod swoim nazwiskiem. Jako, że Boym zmarł w 1659 roku, nie był już w stanie bronić swego autorstwa. Jednakże już w 1686 roku sam Couplet dokonał reedycji tego tekstu i ponownej publikacji w Nurymberdze, tym razem jednak jako "Clavis medica ad Chinarum doctrinam de pulsibus autore r.p. Michaele Boymo e Soc. Jesu et in China missionario", czyli przy podaniu prawidłowo autorstwa Boyma. Dlatego też dziś za autora wszystkich powyższych traktatów medycznych uważa się bezapelacyjnie Michała Boyma. Dodatkowo część rękopisów Boyma z "Medicus Sinicus" została odnaleziona w Bibliotece Jagiellońskiej. W Bibliotece Narodowej znajduje się egzemplarz wydania norymberskiego z 1686 roku.

Teksty te powstały na podstawie materiałów zbieranych przez Polaka od momentu przybycia na wyspę Hajnan w 1647 roku, które z kolei powstały w Chinach na podstawie sławnej, najstarszej (ponad 2000-letniej) chińskiej księgi medycznej tzw. "Huangdi Neijing" czyli "Kanonu Medycyny Wewnętrznej Żółtego Cesarza", legendarnego władcy Chin. Sam kanon pochodzi z okresu tzw Walczących Królestw tj. V-III wieku przed naszą erą i do dziś jest podstawą chińskiej tradycyjnej medycyny, która nadal pozostaje w użyciu.

Chińczycy zatem uznają Michała Boyma za pierwszego europejskiego tłumacza Kanonu Medycyny Wewnętrznej, choć "Medicus Sinicus" był więcej niż tłumaczeniem bezpośrednim, był bowiem analizą tekstów oryginalnych i próbą wyłożenia zawartych w nich koncepcji w sposób zrozumiały dla Europejczyków.

Link do wydania "Specimen Medicinae Sinicae" na stronie New York Academy of Medicine, kliknąć tu